آیا اتحادیه اروپا بازیگر قابل اعتمادی برای ادامه برجام است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ بدون شک ایران در طول تاریخ بین الملل جایگاه مهمی در ثبات منطقه ای و در نتیجه روابط بین المللی داشته که کشورها را به سمت ارتباط با خودسوق داده است. از همین رو، در دو دهه گذشته که منطقه غرب آسیاشاهد تحولات بزرگ نظامی و سیاسی بوده، اروپا همواره دو نگاه بازار مصرف و امنیت را در این منطقه دنبال کرده است. اروپا از طرفی در منازعات، نقش واسطه تامین تسلیحات را برای حداقل یکی از طرفین بازی کرده و در نگاه کلان نیز به دنبال حفظ منافع منطقه ای و تامین امنیت خود برآمده است. به عنوان مثال انگلیس توانسته در سال های بعد از جنگ یمن، بیش از 6میلیارد پوند تسلیحات نظامی به عربستان صادر کند و در عین حال یک هم پیمان منطقه ای ثروتمند را در کنار منافع منطقه ای خود داشته باشد.

عمده کشورهای اروپایی علاقه‌مند به برقراری روابط و استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی ایران از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون بوده‌اند. ولی با این وجود، روابط جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اروپا طی چهار دهه گذشته، از فراز و نشیب بسیاری برخوردار بوده است. سیاست های غیر واقع بینانه و جانبدارانه کشورهای اروپایی از رژیم بعثی صدام در دوران جنگ تحمیلی علیه کشورمان، مواضع ناعادلانه و تصمیم های غیر قانونی در قبال فعالیت های مسالمت آمیز هسته‌ای و همراهی در اعمال تحریم های ظالمانه از جمله اقداماتی بود که اتحادیه اروپا به دلایل مختلفی از خود بروز داده است. اما مجموعه این رفتارها و نمونه های بسیار دیگر باعث نشده تا اروپا از رابطه با ایران چشم پوشی کند و همواره سعی داشته تا با حفظ فاصله لازم از ایران منافع خود را نیز تامین کند. این منافع که در دو بعد امنیت و اقتصاد بسیار پررنگ تر است، همواره دلیلی بر سیاست کژدار و مریض آنها در قبال ایران بوده است. در آخرین مورد از سیاست ها، اروپا هماهنگی کاملی با آمریکا برای محدودیت برنامه موشکی ایران داشته در عین اینکه مخالفت خود را با خروج آمریکا از برجام نیز اعلام کرده است.

اتحادیه اروپا تا چه حد مستقل از آمریکاست؟

ولی مسئله ای که باید بدان توجه کرد این است که، آنچه در تاریخ روابط بین الملل مشخص است بخصوص بعد از شکل گیری اتحادیه اروپا، این است که هر جا منافع این اتحادیه با آمریکا گره خورده است، سیاست های کلی این اتحادیه در راستای سیاست های آمریکا قرار گرفته است و بیشتر مناقشات نیز بر سر تامین منافع طرفین بوده است. برای مثال سیاست اتحادیه اروپا که در ابتدا با حمله آمریکا به عراق مخالف بود در ادامه حضور گسترده ای در این جنگ داشت و کشورهایی مانند انگلیس، فرانسه و آلمان نقش برجسته ای در عملیات نظامی علیه صدام داشتند. یا در موردی مشابه به صورت هماهنگ از حمله نظامی عربستان به یمن حمایت کرده و کار پشتیبانی لجستیک و نظامی را بر عهده گرفتند. با آغاز بحث پرونده هسته‌ای ایران، کشورهای اروپایی سعی کردند محوریت خود را در مناسبات میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حفظ نمایند. اما سرانجام همراهی اروپا با آمریکا، پرونده هسته ای ایران را به شورای امنیت ارسال نمود.

در موضوع برنامه هسته ای ایران، اتحادیه اروپا سرسپردگی کاملی به آمریکا نشان داد و هرجا که آمریکا به دنبال اعمال محدودیت و تحریم علیه کشورمان بود، با چراغ سبز این اتحادیه همراه شد. تحریم هایی که در سال های بعد از 2003 علیه ایران اعمال شد تا همراهی در مذاکرات توافق برجام، نشان می دهد که اتحادیه اروپا همواره در سیاست های خارجی خود پیرو آمریکا بوده است. مهم ترین مثالی که در این زمینه وجود دارد به تحریم های هسته ای سال 2003 که اوج آن در سال 2009 به بعد اعمال شد و در نتیجه آن ضربه سنگینی به اقتصاد ایران وارد کرد. این ضربه تا حدی موجب نارضایتی در شرکت های طرف حساب اروپایی هم شد ولی در نهایت با فشار آمریکا تقریبا همه قراردادهای نفتی ایران با شرکت های بزرگ اروپایی مانند شل و توتال و همچنین شرکت های خودروسازی مانند پژو، فسخ شد.

اروپا تا چه حد توان ادامه برجام بدون آمریکا را خواهد داشت؟

با پیگری روند رفتاری اتحادیه اروپا که در بالا نیز به مواردی اشاره شد نشان می دهد که این اتحادیه همواره در کنار آمریکا به عنوان نقش مکمل نقش آفرینی کرده و تا جایی که توانسته منافع خود را در دل روابط بین الملل گنجانده است. توافق برجام به عنوان آخرین همکاری بزرگ این اتحادیه با آمریکا نشان دهنده این موضوع است که در عین حال که این اتحادیه، سیاست خارجه خود را در راستای سیاست آمریکا قرار می دهد، در کنار آن منافع خود را نیز پیگیری میکند. برجام که بر پایه ادعای تهدید هسته ای ایران علیه جامعه جهانی پی ریزی شد، در مرحله اول رفع نگرانی های امنیتی و در مرحله دوم بازگشایی بازار اقتصادی ایران به روی شرکت های اروپایی را رقم زد. حجم تجارت اتحادیه اروپا و آمریکا که تقریبا 70 برابر تجارت با ایران است، عاملی است که نشان می دهد شرکت های اروپایی ورای روابط سیاسی، در صورت اعمال تحریم های سنگین، چندان علاقه ای به تجارت با ایران نخواهند داشت. نکته ای که رهبر انقلاب نیز در سخنرانی خود به آن اشاره کردند. در همین راستا به نظر می رسد، ادامه برجام با اتحادیه اروپا نیز بیشتر یک واکنش منفعلانه سیاسی از سوی دولت است که ضمن تلاش برای ادامه اندک آورده اقتصادی این توافق، مقابله با چالش نابودی دستاورد بزرگ دولت یازدهم و دوازدهم در افکار عمومی ایران و بویژه طرفداران خود است. کارشناسان داخلی و خارجی نیز بر این باورند که اتحادیه اروپا علیرغم میل باطنی به زودی از تحریم های ادعایی آمریکا تبعیت خواهند کرد و روند همکاری آنها با ایران طی یک دوره 6ماه تا 1 ساله به حداقل خواهد رسید.